استدلال در اثبات توحید 

۳۶۵ روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌‎هایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. یکصد و سی‌ و چهارمین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «استدلال در اثبات توحید» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ ﴿۲۲ انبیا﴾

اگر در آسمان و زمین غیر از خدای یگانه خدایان دیگری وجود داشتند کار آسمان و زمین تباه می‌شد. پس بدانید که پادشاه مُلک وجود خدای یکتاست و او از اوهام و خیالات مردم نادان و اوصافی که بر خدای سبحان می‌آورند پاک و منزّه است(22). 

خداوند است که با ما سخن می‌گوید و ما را تعلیم می‌دهد و بر توحید ذات و صفات خویش برهان می‌آورد. این بخش از همان درس «علم الاسماء» است. برهان این است که اگر در زمین و آسمان و عالم بالا و پست غیر از خدای یکتا پروردگاران و خدایان و صاحب قدرتان دیگری بودند بی‌گمان هر یک را در کار زمین و آسمان تصمیمی و اراده‌‌ای و تدبیری دیگری بود و بدین سان آسمان و زمین به پریشانی و فساد میل می‌کرد، زیرا هر لحظه قانونی دیگر بر زمین و آسمان وضع می‌شد و رشته کارها به کلی از کف می‌رفت و به راستی اگر قانون ثابت و یکسانی در عالم پیوسته برقرار است و آدمیان می‌توانند بر آن قانون تکیه کنند و براساس آن محاسباتی به عمل آورند و ابداعات و اختراعاتی کنند و آینده کارها را با اتکا به همین استمرار قوانین پیش بینی و پیشگویی کنند همه نشان آن است که یک قدرت بیشتر بر عالم حاکم نیست و آن را هر چه نامند همان خداست که بر تخت عظیم آفرینش نشسته و هدایت کل کائنات با اوست. 

بعضی اشکال کرده‌اند که ممکن است خدایان دیگری باشند اما همه با هم در صلح و آرامش باشند یا هر یک منطقه‌ای را و اقلیمی را حاکمیت کنند و کاری به کار یکدیگر نداشته باشند. ظاهرا اول بار یک حکیم یهودی به نام ابن کمونه این شبهه را طرح کرده است که چه اشکار دارد دو واجب الوجود که هر دو جامع همه اوصاف الهی باشند اما از همه جهت با هم متباین و ایشان را هیچ وجه اشتراک نباشد جز همان معنی واجب الوجود بودن که می‌توان بر هر دو یکسان به صورت عرضی حمل کرد. این شبهه معروف و شبهه ابن‌کمونه است و بسیاری ظاهربینان را تحت تاثیر اندیشه تردید آمیز خود در توحید قرار داده است اما حقیقت این است که اگر کسی معنی واجب الوجود را درک کند در می‌یابد که آن معنی قابل تکثر نیست زیرا تنها وجود مطلق است که واجب الوجود است، زیرا وجود عین ذات اوست و اگر واجب الوجود دیگری فرض شود که غیر از نخستین باشد دوئیت آنها به چه چیز تحقق خواهد یافت. اگر آن چیز امری غیر از واجب الوجود بودن ایشان باشد آن دو خدا هر دو مرکب خواهند بود از دو چیز که در یک چیز مشترک و در یک چیز متفاوت خواهند بود و این تجزیه و ترکیب و دوگانگی با مفهوم خدایی مغایرت دارد. بنابراین واجب الوجود فقط یکی است چنانکه وجود فقط یکی است و فرض هر اله دیگر نشان نداشتن تصور درست از معنی الهیت است. 

اشکال به اصول یا فروع دین مایه رشد و اصلاح است و به جای تکفیر نیاز به پاسخ روشن و قانع کننده دارد. چه بسیار ظلمها که مسیحیان بر دانشمندان خود چون گالیله و کانت و ساموئل باتلر روا داشته‌اند و اینک در سودای عذر خواهی هستند و البته می‌کوشند که آن عذر خواهی نیز آبرومندانه باشد و لطمه‌ای با اقتدار و عظمت مقام آنها نزند و در دنیای اسلام نیز از این گونه ظلمها در حق اندیشمندان بسیار بوده است که هیچ یک با تعلیمات اسلامی هماهنگ نیست. 

در جهان امروز کتاب‌های بسیاری درباره طرح منسجم و هماهنگ و یکپارچه از جهان هستی یا، به تعبیر اینشتین، جهانی که ما می‌شناسیم نوشته شده که همه به حضور یک حاکمیت واحد در هستی گواهی می‌د‌هند خواه خدا باشد و خواه طبیعت یا ماده و انرژی یا هر امر دیگر.